به مناسبت گرامیداشت روز جهانی کوهستان

بیانیه بخش حفظ محیط زیست اسازمان ملل در رابطه با توسعه پایدار

 

در بند ۳۳ از برنامه ۲۰۳۰ برای توسعه پایدار، تمرکز بر تأثیر مدیریت پایدار منابع طبیعی بر توسعه اجتماعی و اقتصادی قرار دارد.بنابراین براهمیت حفظ و استفاده پایدار از اقیانوس‌ها و دریاها، منابع آب شیرین، همچنین جنگل‌ها، کوهستان‌ها و سرزمین‌های خشک و حفاظت از تنوع زیستی، اکوسیستم‌ها و جانوران تأکید می‌شود.

 

به علاوه، ضرورت “حفاظت، بازسازی و ترویج استفاده پایدار از اکوسیستم‌های زمینی، مدیریت پایدار جنگل‌ها، مقابله با بیابان‌زایی، متوقف کردن و معکوس کردن فرآیند تخریب زمین و متوقف کردن از دست دادن تنوع زیستی” به عنوان هدف توسعه پایدار ۱۵ برنامه ۲۰۳۰ تعیین شده است.

 

به طور خاص، هدف ۱۵.۱ از اهداف توسعه پایدار، کوهستان‌ها را به عنوان یکی از اکوسیستم‌هایی که باید با توجه به توافقات بین‌المللی حفظ، بازسازی و به صورت پایدار استفاده شوند، صراحتاً ذکر می‌کند.

 

سند نتیجه کنفرانس ریو + ۲۰، آینده‌ای که ما می‌خواهیم،از طریق پاراگراف‌های ۲۱۰-۲۱۲ هم مزایای ناشی از مناطق کوهستانی را به‌عنوان ضروری برای توسعه پایدار و هم نقش حیاتی اکوسیستم‌های کوهستانی در تأمین منابع آب را به رسمیت می‌شناسد. بخش بزرگی از جمعیت جهان همچنین اهمیت کوه ها را به عنوان خانه مردم بومی و جوامع محلی تصدیق می کند.

 

آینده‌ای که می‌خواهیم،هشدار می‌دهد که اکوسیستم‌های کوهستانی آسیب‌پذیر به تغییرات اقلیمی، جنگل زدایی و تخریب جنگل ها، تغییرات کاربری اراضی، تخریب اراضی و فاجعه‌های طبیعی هستند، همچنین به حاشیه رانده شدن جوامع مرتبط با آن را نیزاشاره می‌کند. بنابراین از دولت‌ها خواسته شده که با دعوت به تقویت همکاری ها با مشارکت موثر و به اشتراک‌گذاری تجربیات تمام نهادهای مرتبط یک دید بلندمدت و رویکردهای جامع را اتخاذ کنند، از جمله ادغام سیاست‌های خاص کوهستانی به استراتژی‌های ملی توسعه پایدار که ممکن است شامل طرح‌ها و برنامه‌های کاهش فقر در مناطق کوهستانی به ویژه در کشورهای در حال توسعه شوند.

 

قبل از کنفرانس ریو +۲۰ توسعه پایدار کوهستان در جلسه سوم کمیسیون توسعه پایدار و دوره نوزدهم مجمع عمومی در سال ۱۹۹۷ مورد بحث قرار گرفت. در سال بعد مجمع عمومی همچنین با پذیرش بدون رأی یک پیشنهاد قطعی از شورای اقتصادی و اجتماعی را به عنوان سال بین‌المللی کوهستان در سال ۲۰۰۲ اعلام کرد.

 

توسعه پایدار کوهستانی نیز موضوع فصل ۱۳ از دستور کار ۲۱ می‌باشد که اشاره میکند کوهستان‌ها منبع مهمی از آب، انرژی، تنوع زیستی، منابع اصلی از قبیل مواد معدنی، محصولات جنگلی و کشاورزی و همچنین تفریح هستند.

 

محیط‌های کوهستانی اکوسیستم‌های اصلی را نشان می‌دهند که برای بقای اکوسیستم جهانی ضروری هستند اما به سرعت در حال تغییر هستند. مناطق کوهستانی جهانی زیادی با فرسایش محیطی روبه‌رو هستند. همزمان حدود ده درصد از جمعیت جهان به طور مستقیم به منابع کوهستانی وابسته هستند و درصد بسیار بیشتری از منابع کوهستانی به ویژه آب بهره‌مندی دارند.

 

بخش ۱۳ همچنین دو حوزه برنامه‌ای را نیز در بر می‌گیرد تا مسئله اکوسیستم‌های کوهستانی حساس را به طور دقیق‌تر توضیح دهد این حوزه‌ها عبارتند از:

 

تولید و قدرتمند کردن دانش در زمینه اکولوژی و توسعه پایدار اکوسیستم‌های کوهستانی و ترویج توسعه یکپارچه حوزه آبخیز و فرصت های معیشت جایگزین.

 

یادداشت :

 

ایران سرزمینی کوهستانی با میانگین ارتفاعی ۱۲۰۰متر از سطح دریا است  چهار رشته اصلی کوه‌های ایران عبارتند از: کوه‌های شمالی، کوه‌های زاگرس، کوه‌های مرکزی و کوه‌های شرقی

 

حدود ۹۰ در صد خاک ایران در محدوده فلات ایران واقع شده و کشوری کوهستانی محسوب می‌شود،بیش از نیمی از مساحت کشور را کوه‌ها و ارتفاعات، یک چهارم را صحرا و کمتر از یک چهارم نیز اراضی قابل کشت تشکیل داده است  دراین میان بلندترین نقطه این کوه‌ها قله دماوند با ۵۶۷۱ متر ارتفاع است که بلندترین نقطه ایران نیز محسوب می‌شود.

 

سالهاست که  ورزش کوه نوردی در ایران به روش سنتی در شکل های مختلف انفرادی ، گروهی و باشگاهی در حال انجام است . هر شخص و یا گروهی مسیر خود را انتخاب و راونه کوهستان میشود . قدیمی‌ها اسلوب  و مرام خاص خود را دارند ، جوانها هم مشخصا با اجناس  جدید و رنگارنگ بازارهای امروزی و گاها با اسپیکرهایی که به همراه دارند متمایز شده اند . در این میان حلقه مفقوده آموزش اصولی این ورزش مبتنی بر اصول حفظ محیط زیست را می توان به وضوح دید .در گذشته تعداد کوهنوردان کمتر بود ، راه های دسترسی به قلل سخت تر بود ، فضای مجازی برای ترویج تابلوپیمایی وجود نداشت . به همین خاطر محیط زیست سالمی را مشاهده میکردیم .

 

اگر بخواهیم نگاهی کلی به سیاستگذاری های توسعه پایدار داشته باشیم باید فاکتورهایی همچون کوهستان و تغییرات اقلیمی،کوهستان و مردم ،کوهستان و آب ،کوهستان و تولیدات،کوهستان و غذا، کوهستان و کشاورزی،کوهستان و تغییر کاربری،کوهستان و تنوع زیستی،کوهستان و گونه های اهلی در حال انقراض،کوهستان و مرتعداری،عشایر و کوهستان،کوهستان و جنگلداری،کوهستان و آبخیزداری،کوهستان و تنوع زیستی،مناطق حفاظتی و کوهستان،کوهستان و گونه های در خطر انقراض،کوهستان و گیاهان دارویی، کوهستان و گونه های بومی،کوهستان و گونه شتر دو کوهانه در حال انقراض،کوهستان و گردشگری پایدار،کوهستان و ورزش،کوهستان و زنان،کوهستان و انرژی­های نوین،کوهستان و آموزش و پژوهش،کوهستان و تهدیدها و … را مورد ارزیابی قرار دهیم آنچنان که در بیانیه حفظ محیط زیست کوهستان سازمان ملل نیز به آن آشاره و تاکید شده است.

 

 

 

امروزه کوهستان ها با وجود متولیانی همچون سازمان محیط زیست ، منابع طبیعی در ردیف اول و سپس وزارت ورزش و جوانان،میراث فرهنگی و گردشگری در ردیف های بعدی تقریبا بدون برنامه به حال خود رها شده اند و صعودهای بی برنامه و از نوع تجاری در پهنه های طبیعی ریشه گسترانده . به همین جهت اگر قرار بود گونه های جانوری و گیاهی حساس در راستای توسعه پایدار کوهپیمایی و گردشگری حفاظت بشوند اکنون در وضعیت تهدید هستند و شاید هم در وضعیت انقراض . اگر قرار بود توسعه پایدار در جهت حفظ منافع افراد بومی باشد امروزه در کوهپایه ها شاهد نفوذ دلالان و زمین خواران نبودیم که با قطعه بندی زمین های کشاورزی و تبدیل آن به ویلاها آسیب های جبران ناپذیری بر بدنه محیط زیست و آموزش حفظ محیط وارد کرده اند . فقر و محیط زیست هم یکی از شاخص های اصلی تاثیر گذار در آسیب رسیدن به طبیعت هستن که باهم رابطه مستقیم دارند به طوری که با افزایش فقر، تخریب محیط زیست نیز افزایش مییابد و این رابطه به صورت یك چرخه عمل میکند.

 

 

 

تخریب محیط زیست توسط کوه نوردان و گردشگران را میتوان از منظر  فقر دانشی و فقر فرهنگی مورد بررسی قرار داد. یكی از دلایل تخریب محیط زیست از منظر فقر دانشی، کوهنوردان با اصول ناوبری و زمین شناسی آشنایی ندارند و با تعدد پاکوب ها سبب فرسایش خاك میگردند. در بسیاری از موارد، عامل اصلی تخریب محیط زیست توسط کوه نوردان پایین بودن سطح فرهنگی و نداشتن اخلاق محیط زیستی است که از جمله آنها میتوان به رها کردن زباله ها و پسماندها در محیط زیست اشاره نمود. که میتوان به این آمار اشاره کرد : زباله های رها شده در شش ماه نخست سال ۱۴۰۲ در قله دماوند ۷۵ هزار کیلوگرم ، علم کوه ۲ هزار کیلوگرم و دو هفته آخر مرداد امسال در روزهای پنجشنبه و جمعه ۲۸۰ و ۳۱۵ کیلو گرم در قله سبلان به ثبت رسیده است .

 

پیشنهاد میشود که با استفاده از روشهای ترویجی و آموزشی کوه نوردان و گردشگران از پیآمدهای منفی تخریب محیط زیست آگاه گشته و روشهای بهره برداری پایدار از منابع محیطی به آنان آموخته شود.

 

در این میان اجرای طرح ملی سیمرغ کوهستان از سوی فدراسیون کوه نوردی با هدف: کمک به ارتقای سطح دانش، تجربه و آگاهی علاقمندان به فعالیت های کوهپیمایی،آشنایی با جغرافیای کوهستانی ایران، آشنایی با اقوام و جوامع محلی مناطق کوهستانی،کمک به آشنایی و ارتباط گستره بین کوهنوردان کشور، ایجاد زمینه برای توسعه پایدار گردشگری در صدد تحقق توسعه پایدار ورزش کوهنوردی است که نیاز دارد بعد از ۷ سال از تصویب و اجرای آن این طرح و دستاوردها و نحوه اجرای آن مورد ارزیابی قرار گرفته و استانداردهای آن بروز شود .

 

توسعه پایدار کوه نوردی :الگو،نظام نوین و راهکار ادامه فعالیت های انسانی بر پیکر طبیعت است با کمترین میزان آسیب و خطا که همه باید به اجرای صحیح آن اهتمام بورزند .

 

خانه محیط زیست و توسعه پایدار آذربایجان شرقی نیز در کنار هیئت کوه نوردی و صعودهای ورزشی آذربایجان شرقی ضمن تبریک روز جهانی کوهستان، تمامی ورزشکاران حوزه‌ کوهستان را که خیل عظیمی از بهره‌برداران این اکوسیستم حیاتی هستند، به‌محافظت مصرانه از این منابع زندگی‌بخش دعوت می‌کند که هیچ‌تلاشی بدون تعاون و همکاری کلیه جوامع هدف، میسر نخواهد شد.

 

ترجمه بیانیه : فرناز سیدجعفری

 

یادداشت : بهرام تندران