به بهـانه سـوزاندن نـیـزارهای ســد ملـک کـیـان تـبـریــز
این تصاویر متعلق به نیزارهای سوخته‌ی سد ملک کیان در شمال‌غرب تبریز است. منطقه‌ای که در آن، هر سال ده‌ها گونه پرنده‌ی آبزی و کنارآبزی مانند حواصیل خاکستری، کشیمهای بزرگ و کوچک، چنگر معمولی، اردک‌های سرسبز، سلیم‌ها و آبچلیک‌ها برای لانه‌سازی و جوجه‌آوری گرد هم می‌آیند. اما امروز، آنچه باقی مانده، خاکستری‌ست از نیزارهایی که به آتش کشیده شده‌اند؛ بی‌خبر از اینکه این شعله‌ها، چه زیستگاهی را از بین برده‌اند.
نیزارها فقط “علف‌های بلند” نیستند
نیزارها یکی از مهم‌ترین زیستگاه‌های طبیعی در تالاب‌ها و آبگیرها هستند. این پوشش‌های گیاهی:
- پناهگاه پرندگان و دوزیستان هستند، به‌ویژه در فصل زادآوری؛
- محل لانه‌سازی، تخم‌گذاری و پرورش جوجه‌ها برای گونه‌های بومی و مهاجر؛
- فیلتر طبیعی برای آب: نیزارها مواد مغذی اضافی، فلزات سنگین و آلاینده‌ها را از آب جذب می‌کنند؛
- جلوگیری از فرسایش خاک و تثبیت بستر تالاب؛
- کم کننده سرعت باد و امواج آب، که در حفاظت از سواحل آبی مؤثرند؛
- و حتی زیستگاه‌هایی برای گونه‌های گیاهی نادر و حشرات مفید و گرده‌افشان.
آتش زدن نیزارها نه‌تنها این کارکردهای مهم را مختل می‌کند، بلکه باعث نابودی لانه‌ها، تخم‌ها و حتی پرندگان جوانی می‌شود که هنوز قادر به پرواز نیستند. بسیاری از این لانه‌ها در میان ساقه‌های بلند نی پنهان شده‌اند و با چشم غیرمسلح دیده نمی‌شوند؛ به همین دلیل مردم با سوزاندن نیزارها تصور می کنند که زمین را “تمیز و پاک” می کنند .
این آتش‌سوزی چه زمانی رخ داده است؟
شواهد نشان می‌دهد این آتش‌سوزی در روزهای ابتدایی فروردین اتفاق افتاده؛ یعنی دقیقاً زمانی که پرندگان تازه به محل زادآوری برگشته‌اند. برخی از گونه‌ها هم‌اکنون در حال ساخت لانه هستند و نابودی نیزارها در این مقطع می‌تواند پیامدهایی جبران‌ناپذیر برای موفقیت تولیدمثل پرندگان داشته باشد.
سد ملک کیان: زیستگاهی کم‌نظیر در نزدیکی تبریز
سد ملک کیان در سال‌های اخیر به یکی از مهم‌ترین نقاط پایش پرندگان در منطقه تبدیل شده است. طی پایش‌های منظم داوطلبانه از اواخر مرداد ۱۴۰۲ تاکنون، بیش از ۵۰ گونه مختلف در این منطقه شناسایی و ثبت شده‌اند. این زیستگاه، در عین کوچک بودن، هم برای پرندگان مهاجر مسیر مهمی است و هم برای گونه‌های بومی نقش زایشگاه را ایفا می‌کند.
اما متأسفانه به دلیل نبود حفاظت رسمی، نبود آگاهی عمومی و فقدان کنترل، این منطقه به راحتی در معرض آسیب‌های انسانی قرار گرفته؛ از جمله رهاسازی زباله، حضور بی‌ضابطه، ورود خودروها، و حالا… آتش.
چه باید کرد؟
- نخست، لازم است نهادهای مسئول مانند اداره محیط زیست تبریزوبهره برداران سد با جدیت بیشتری از این مناطق حفاظت کنند.
- دوم، نیاز به آموزش و آگاهی‌رسانی عمومی در مورد اهمیت زیستگاه‌ها و نقش آنها در چرخه‌ی حیات است.
- و سوم، باید قدر فعالیت‌های مردمی، داوطلبانه و علمی در پایش این مناطق را دانست و از آنها حمایت کرد.
امیدوارم این نوشته برسد به دست کسانی که اینجا را به آتش کشیده‌اند. شاید بدانند که شعله‌هایشان فقط برای نابودی ساقه‌های خشک نبود؛ بلکه آینده‌ای سبز و زنده را سوزاند.
